ਗੁਰਸਿਖ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਜੀਰਾਂਦ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰੰਤੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਵੱਲ ਗਰਜ਼ਦੇ ਨਾਦ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਵਾਹਮਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੁਰਤਿ ਕਰ ਕੇ ਹਰ ਖਿਣ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਵੱਲ ਗਾਮਜਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਹਰੇਕ ਸਿੱਖ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਕਰਤਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ, ਕਰਮਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਬੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ । ਕਈ ਵਾਰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਧਰਮ-ਪਰਤੀਤੀ, ਆਲਸੀ ਬਿਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਰਮਹੀਣਤਾ ਕਾਰਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਰਕਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਡਰ ਕਾਰਨ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰਾਜਸੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਅਗਿਆਨ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ, ਗੁਰੂ-ਸੱਚ ਦੀ ਅਸਲ ਪਛਾਣ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸਿਰਜਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਿਪਰ ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਛਲਾਵੇ ਹੇਠ ਬੁੱਤ ਪ੍ਰਸਤੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਬੁੱਤ ਘੜਨ ਦਾ ਅਮਲ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਧਰਾਤਲਾਂ ‘ਤੇ ਧਰਮ ਅਨੁਭੂਤੀ ਦੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਮੰਡਲਾਂ ਵਿਚ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਰੱਬ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਸੁਰਤ ਦੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਮੰਡਲਾਂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਉਪਰ ਦਿਸਣਾ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਨਾਲ ਸਾਧਕ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਉੱਚੀ ਉਠਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉੱਚੀ ਸੁਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਫਿਤਰਤ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਆਲਸੀ ਬਿਰਤੀਆਂ ਵੀ ਤਾਕਤਵਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆ ਹਨ । ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਆਪਣਾ ਆਲਸ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਦਗੀ ਦੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ਮੰਡਲਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਸੌਖੇ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਲਾਸ਼ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਪਰ-ਸੰਸਕਾਰ ਦੇ ਖਾਰੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਿਪਰ ਸੰਸਕਾਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਸ਼ੇਧ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤੀ ਸੱਤਿਆ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਫ਼ਰ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਰਤਿ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਬੁੱਤ ਬਣਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇਸ ਰੁਕੇ ਹੋਏ ਅਨੁਭਵ ਦਾ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਪਦਾਰਥਕ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਬੁੱਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।